همه ما روزانه در معرض انتخاب‌های بی‌شماری هستیم و باید تصمیمات کوچک و گاها بزرگ زیادی در طی روز بگیریم. در صورت داشتن مهارت تصمیم گیری می‌توانیم انتخاب‌های درسته داشته باشیم. یکی از کلیدهای رسیدن به موفقیت، انتخاب‌های درست است. پس بهتر است مهارت تصمیم گیری را از دوران کودکی به فرزندان خود بیاموزیم.
کودکان مهارت تصمیم گیری را در خانواده کسب می‌کنند و خانواده بر این فرایند تأثیر می‌گذارد. این فرایند با تولد آغاز می‌شود. کودکان دوست داشتن‌ها و دوست نداشتن‌های خود را از زمان تولد نشان می‌دهند. آن‌ها قادرند انواع بو‌ها را انتخاب یا رد کنند، پستانک را بپذیرند یا پس بزنند.
چقدر به استقلال کودکانتان اهمیت می‌دهید؟
آموزش نحوه انتخاب و اتخاذ تصمیمات مناسب به کودکان، در کسب استقلال و خودکنترلی آن‌ها مؤثر است. صادقانه پاسخ دهید، چقدر به کودکانتان فرصت تصمیم‌گیری می‌دهید؟ آیا از آن دست پدر و مادرانی هستید که همیشه بجای فرزندانتان تصمیم‌گیری و انتخاب می‌کنید؟ آیا گمان می‌کنید هر آنچه به ذهن (البته با تجربه‌ی) شما می‌رسد، لزوماً به صلاح فرزندتان است؟ آیا کودک شما نباید هیچ وقت مرتکب اشتباه و خطایی بشود؟
به یاد داشته باشید برخوردهایی از این دست، کودک شما را فردی متزلزل با قدرت تصمیم‌گیری بسیار پایین بار می‌آورد. افزایش مهارت تصمیم گیری بخشی از فرایند رشد است. اگر برای‌تان قدرت تصمیم‌گیری فرزندتان اهمیت دارد، اگر به تأثیر تصمیم‌گیری‌های درست در زندگی واقفید، از همین امروز با کمک به فرزندتان و احترام به تصمیم‌های او ولو به ظاهر نادرست، او را در این مسیر همراهی کنید.
در چه مسائلی به کودکان اجازه تصمیم‌گیری بدهیم؟
تجربه از طریق فرآیند تصمیم‌گیری‌های خوب و بد کودکان خام و بی تجربه ما را به بزرگسالانی مسئول و مستقل تبدیل می‌کند. باید به کودکان اجازه بدهید تصمیمات مختلفی در مورد موضوعات متفاوت بگیرند. به این ترتیب کودکانتان متوجه می‌شوند در هر لحظه از زندگی باید تصمیمات مهمی بگیرند .عمده مسائل و مشکلاتی که کودکان روزانه بر اساس سن و شرایط‌شان با آن‌ها روبرو می‌شوند، از مشکلات تحصیلی گرفته تا مسائل هم سن و سالان، مشکلات ورزشی، انجام تکالیف و وظایف، یا حتی تصمیم‌گیری در خصوص اینکه چه چیزی بپوشند را شامل می‌شود.
همنچین مطالعه کنید: چطور مهارت نه گفتن را به کودکان خود آموزش دهیم؟
اگر آموزش صحیح در مورد تصمیم‌گیری و تجربه تصمیم‌گیری نداشته باشند، چه بسا متوجه حق انتخاب‌هایی که در حل مشکلات دارند، نشده و بدون فکر کردن به انتخاب‌های شتابزده و نسنجیده اقدام نمایند.
با راهنمایی‌های آموزنده، حق انتخاب‌های سازنده و شرایط منطقی، می‌توانید قدرت تصمیم‌گیری را در فرزندانتان افزایش دهید. ابتدا با انتخاب‌هایی ساده نظیر غذای مورد علاقه، لباس مورد نظر، رنگ توپ و… کودک شما کم کم با مقوله‌ی تصمیم‌گیری آشنا می‌شود.
والدین برای آموزش مهارت تصمیم گیری به کودکان، چه وظایفی دارند؟
شاید در ابتدای آماده سازی کودک برای تصمیم‌گیری، مقاومت‌هایی از سوی کودک مشاهده شود که بسیار طبیعی است. مخصوصاً در مورد کودکان کم سن و سال‌تر. نقش شما و همراهی‌تان در این مرحله، حائز اهمیت است.
در صورتی که کودک بتواند در مواردی که ضرری برای او ندارد، تصمیم‌گیری را تمرین کند سریع‌تر و شادمانه‌تر چگونه تصمیم گرفتن را یاد می‌گیرد. بطور مثال، اگر دو جور شیرینی یا شکلات داشته باشید، این سؤال که “کدام یک را می‌خواهی اول بخوری؟ ” می‌تواند سؤال مناسبی باشد. زیرا با این سوال، او می‌تواند بدون نگرانی درباره از دست دادن شکلات دیگر درباره سوال فکر کند.
کودک شما باید یاد بگیرد، در مورد کارهایی که باید انجام دهد فکر کند. همین انتخاب‌های ساده نظیر اینکه “با چه کسی در حیاط خانه بازی کنم ؟ ” پایه تصمیم‌های مهم‌تری که قرار است در آینده بگیرد را طرح ریزی می‌کند.
به او یادآوری کنید، سؤال کردن و کمک خواستن در مواقع تصمیم‌گیری، اشکالی ندارد. اما در عین حال این خود اوست که باید بر اساس علایق و عقایدش تصمیم بگیرد. ما باید به فرزندان خود آموزش دهیم که چگونه نیاز‌های خود و تصمیم مورد نظرشان را تشخیص دهند. آن‌ها باید قادر باشند تا از میان چند گزینه، معقول‌ترین را انتخاب کنند.
برای مثال، بچّه ای که دوستش اسباب بازی او را گرفته، شاید تنها راهی که برای پس گرفتن اسباب بازی به نظرش برسد، این باشد که به او حمله کند و با زدن، اسباب بازی‌اش را پس بگیرد. او به هیچ وجه نمی‌داند که می‌تواند چه انتخاب‌های دیگری داشته باشد. کمک به بچه‌ها در فراگیری و آموزش تصمیم‌گیری و تشخیص انتخاب‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا از اینکه قادرند تصمیمات سالم و درست برای خودشان بگیرند، اطمینان حاصل کنند.
چطور کودک خود را در شرایط تصمیم گیری قرار دهیم؟
با کودک درباره‌ی شرایط گوناگون و موقعیت‌های مختلف مثل سردی، گرمی یا بارانی بودن هوا در هنگام بیرون رفتن از منزل ،صحبت کنید و به وی اجاره دهید که قبل از تصمیم‌گیری، فکر کند. این روش به کودک کمک می‌کند بداند، چرا یک انتخاب نسبت به انتخاب‌های دیگر برتری دارد.
البته شما نمی‌توانید دست کودک را برای انتخاب کاملاً باز بگذارید، زیرا او ممکن است تصمیماتی بگیرد که برای سلامتی اش مضر باشد. مثلاً شاید تصمیم بگیرد که فقط یک بار در هفته دندان‌هایش را مسواک کند. راهی را برای تمرین تصمیم‌گیری انتخاب کنید که محدوده انتخاب‌های مطمئن و ایمن را برای کودک فراهم کند. مثلا گزینه‌های در دسترس او را به دقت انتخاب و محدود کنید. او می‌تواند انتخاب کند که دندان‌هایش را قبل از داستان شب، یا پس از آن مسواک کند. به این ترتیب به مرور مهارت تصمیم گیری کودکتان افزایش می‌یابد.
تعداد و انواع تصمیمات کودکان را با محدودیت‌های منطقی مشخص نمایید، مثلاً اجازه دهید که او خوراکی مورد نظر خود را از بین دو یا سه نمونه از تنقلات سالمی که شما پیشنهاد کرده‌اید، انتخاب کند .
تصمیم‌گیری‌های خوب کودک را تحسین کنید. اجازه دهید بداند چرا آن تصمیم از نظر شما درست است. باید از توانایی‌های کودک خود پشتیبانی کنید و او را به خاطر تصمیم‌گیری‌هایش تشویق نمایید. اینگونه باعث رفتار باعث بالا رفتن اعتماد به نفس و اطمینان در کودکتان می‌شود.
جملاتی مانند : ” انتخابت برای خوردن نان و پنیر برای صبحانه، واقعاً عالیه ” و یا ” پوشیدن این بلوز، دقیقاً مناسب این هوا بود.” اطمینان خاطر دوباره‌ای در ذهن‌شان بیدار می‌کند که، آری آن‌ها هم قادر به تصمیم‌گیری درست هستند .
مهارت تصمیم گیری در کودک، با نقد تقویت می‌شود یا تشویق؟
تا می‌توانید در این فرایند کودکتان را تشویق کنید و از توانایی او برای تصمیم‌گیری تمجید نمایید. وقتی کودک تصمیمش را بیان می‌کند، از جایگاه یک منتقد خارج شوید، و به نقاط مثبت انتخاب او نگاه کنید. حتی اگر این تصمیم از دیدگاه شما اشتباه است، با رعایت موارد ایمنی و سلامت کودک، اجازه دهید با عواقب آن مواجه شود.
به او کمک کنید تا در پی سؤال کردن و جمع آوری اطلاعات باشد. بگذارید تصمیماتی گرفته شود و اشتباهاتی رخ دهد، امّا در کنار کودکتان حضور داشته باشید تا در فهم نتایج تصمیمش او را حمایت نمایید. نقاط ضعف و قدرت هر انتخاب را بررسی کند. نباید تصمیم‌گیری‌های کودک را محدود کنید. مثلاً فقط در مورد غذا، یا اسباب بازی، یا لباس. بلکه تا جایی که می‌توانید گزینه‌ها را افزایش دهید.
با این کار در واقع اعتماد به نفس و حس کنجکاوی را در کودک ارتقا می‌دهید. همچنین به آن‌ها فرصت دهید تا پیامدها و عواقب طبیعی تصمیم‌شان را تجربه کنند. این امر می‌تواند یک استراتژی تربیتی مؤثر باشد، که مهارت تصمیم گیری و حل مسئله را به آن‌ها می‌آموزد. به هر جهت مهم است که هیچ جای نگرانی به لحاظ امنیت و سلامتی برای فرزندتان وجود نداشته باشد.
همواره با دقت نظر به تصمیم کودک گوش دهید. روی انتخاب‌هایش تأمل داشته باشید. بگذارید او نیز حس کند که نظرات و تصمیماتش برای شما اهمیت دارد. به این ترتیب شما قدرت تصمیم‌گیری کودک را در اعتماد به نفس او ادغام می‌کنید و نهالی از توانایی اتخاذ تصمیم درست، در وجود او می‌نشانید که در بزرگسالی درختی تناور شده و از آن میوه‌های تصمیمات درست، هوشمندانه و دقیق به بار می‌آید.
فرشید پاکذات
