چرا کودکان برای رفتن به مدرسه یا امتحان دادن تمارض می‌کنند و خود را به بیماری می‌زنند؟ در این مقاله با ریشه انواع تمارض در کودکان آشنا شده و ۵ روش برای برخورد با این مشکل کودکان آموزش داده می‌شود. پس در صورتی که فرزند شما دچار این مشکل است، این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.
منظور از تمارض کودکان چیست؟
تمارض یا بیمارنمایی یک اختلال شخصیتی به حساب می‌آید. در روانشناسی از تمارض به نام اختلال ساختگی یاد می‌شود. روانشناسان کودکانی را که بیمارنمایی می‌کنند به عنوان کودکان سخت یا کودکان ناسازگار معرفی می‌کنند. منظور از ناسازگاری این است که کودک نمی‌تواند یا نمی‌خواهد خود را با شرایط وفق دهد. مثلا صبح برای رفتن به مدرسه خود را به بیماری می‌زند و وانمود می‌کند که دل درد، گلو درد و… دارد.
بیمارنمایی در کودکان می‌تواند از ۵ یا ۶ سالگی آغاز شود. دلیل این رفتار می‌تواند مشکل خاصی باشد که کودک مثلا در درس خاصی دارد. تمارض می‌تواند به دلیل این باشد که رابطه‌اش با معلم آن درس خوب نیست یا مثلا به خاطر درگیری با یکی از همکلاسی‌هایش. به هر حال تمام این موارد به معنی مشکل در کنار آمدن با شرایط است. هر چند تمارض کودک می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. اما در کل می‌توان تمارض را به دو دسته تقسیم کرد.
۱- تمارض با هدف کسب منفعت
در این نوع بیمارنمایی، کودک برای کسب یک منفعت، آگاهانه خود را به بیماری می‌زند. مثلا تکالیف مدرسه را انجام نداده یا دوست دارد بیشتر بخوابد. بنابراین وانمود می‌کند که بیمار شده تا به مدرسه نرود. منفعتی که کودک به خاطر آن خود را به بیماری زده و تمارض می‌کند، می‌توان یک منفعت مادی یا عاطفی باشد. مسلما در این نوع از تمارض فرزند ما هیچ بیماری خاصی ندارد.
۲- تمارض بدون هدف کسب منفعت
در این نوع تمارض کودک برای رسیدن به منفعت خاصی خود را به بیماری نمی‌زند. حتی احتمال دارد مثلا رفتن به مدرسه را دوست داشته باشد. اما زمانی که موقع مدرسه رفتن می‌شود، علائم بیماری را در کودک خود مشاهده می‌کنیم. در این حالت، علائمی که می‌بینیم علت و ریشه جسمی خاصی ندارند. مثلا شاید فرزند ما دچار حالت تهوع یا سردرد شود، در حالی که اگر به پژشک مراجعه کنید، علت خاصی برای حالت تهوع یا سردرد پیدا نمی‌شود.
چطور انواع تمارض را تشخیص دهیم؟
کودکی که دچار بیمارنمایی نوع اول (تمارض منفعتی) است، به محض رسیدن به هدف مورد نظر، دیگر وانمود به بیماری نمی‌کند. زیرا به هدف خود رسیده، بنابراین دلیلی برای ادامه تمارض باقی نمی‌ماند. اما کودکی که دچار بیمارنمایی از نوع دوم است، این کار را ارادی انجام نمی‌دهد. وقتی کودک ما بدون وجود بیماری، به علائم بیماری دچار می‌شود، نشان دهنده تمارض نوع دوم است. دلیل این نوع تمارض معمولا روحی است. مثلا اگر از فرد خاصی می‌ترسد، هر زمان قرار باشد با او روبرو شود، دچار علائم بیماری می‌شود. هر وقت هم از او دور باشد، مشکل خاصی ندارد.
چطور باید با تمارض کودکان برخورد کنیم؟
برای برخورد با بیمارنمایی کودکان، چه از نوع اول باشد چه از نوع دوم، راه‌کارهایی وجود دارد. گروه آموزشی پژوهشی فرشید پاکذات، در ادامه این راه‌کارها را معرفی می‌کند.
۱- قانون گذاری
در بیشتر موارد قانون گذاری مشکل بیمارنمایی نوع اول (تمارض منفعتی) را حل می‌کند. فرض کنید دلیل تمارض کودک، انجام ندادن تکالیف مدرسه یا تمایل به خواب بیشتر باشد. بنابراین اگر قوانین درستی برای انجام تکالیف و همچنین ساعت خواب کودک مشخص شود، دیگر دلیلی برای بیمارنمایی باقی نمی‌ماند.
دقت کنید که رعایت قوانین خانه امری مقطعی نیست و همیشه و از سوی همه اعضای خانواده باید رعایت شود. قوانینی که برای انجام تکالیف، خواب شب یا موارد دیگر تعیین می‌شود، باید به روشنی برای کودکان تعریف شود. با رعایت این قوانین، کودکان به مرور نظم و انضباط را یاد می‌گیرند. به این ترتیب شما به جای برخورد با اصل موضوع تمارض، دلیلی که باعث بوجود آمدن این رفتار می‌شود را از بین برده‌اید. به یاد داشته باشید که والدین الگوی فرزندان هستند. پس اگر شما قوانین خانه را رعایت نکنید، نمی‌توانید از فرزندان خود توقع داشته باشید این کار را بکنند.
۲- ریشه یابی و حل مسئله
بیمارنمایی کودک ما چه از نوع اول باشد چه نوع دوم، ابتدا باید آن را ریشه یابی کنیم. بدون شناخت علت و ریشه رفتار کودک نمی‌توان برخورد مناسبی با مشکل انجام داد. پس از ریشه‌یابی علت رفتار‌های کودک، باید راه حل‌های مناسب را شناسایی کرد. سپس از بین آن‌ها بهترین راه حل، متناسب با شرایط کودک را انتخاب کرد.
برای ریشه یابی رفتار کودک، بهتر است خود کودک هم نقش داشته باشد. باید با کودکان درباره مشکلی که دارند با زبان ساده و به دور از عصبانیت صحبت کرد. شما می‌توانید راه‌های برطرف کردن مشکل را کوتاه و مختصر برای کودک خود روشن کنید. برای حل مشکل فرزند خود باید حامی و پشتیبان او باشید نه اینکه مقابل او قرار بگیرید.
درصورتی که والدین مهارت ریشه یابی و حل مسئله را نداشته باشند، در برخورد با مشکل دچار آشفتگی‌های روحی و رفتاری می‌شوند. این نوع رفتار روی کودک هم اثر گذاشته و به جای اینکه مسئله حل شود، صورت مسئله پاک می‌شود و احتمال دارد مسئله عمیق‌تر هم بشود.
۳- سرزنش کردن ممنوع
وقتی کودک تمارض می‌کند، نباید او را سرزنش کنیم. زیرا با سرزنش کردن او، شخصیت و روحیه‌ی او را سرکوب می‌کنیم. به جای سرزنش و سرکوب فرزند خود، باید از جریمه استفاده کنیم. در صورتی که قوانینی درستی وضع کرده باشیم، می‌توانیم در این شرایط از جریمه عدم رعایت قوانین استفاده کنیم. تحقیر و سرزنش فقط ناسازگاری فرزند ما را تشدید می‌کند.
۴- برچسب نزدن
در برخورد با کودکانی که بیمارنمایی می‌کنند، چه از نوع اول و چه نوع دوم، باید با احتیاط رفتار کرد.ما با استفاده از کلماتی مثل دروغگو، ترسو، تنبل و… به کودکان خود برچسب می‌زنیم. برچسب زدن به کودکان آسیب‌ها و تأثیرات بلند مدتی در شخصیت کودکان خواهد داشت. در صورتی که در برخورد با تمارض به کودک خود برچسب بزنیم، در واقع برای حل یک مشکل، مشکلی بزرگ‌تر برای فرزند خود ایجاد می‌کنیم. البته با برچسب زدن، مشکل تمارض را هم نمی‌توانیم حل کنیم.
۵- ابراز عشق
فکر می‌کنید اگر فرزندان محبت و توجه کافی از والدین خود دریافت کنند، دلیلی برای تمارض باقی می‌ماند؟ والدین باید در هر شرایطی عشق و علاقه خود را به فرزندشان نشان دهند. از هر فرصتی برای محبت و توجه به ویژگی‌های مثبت فرزند خود غافل نشوید. حتی سعی کنید فرصت‌هایی برای محبت به فرزند خود ایجاد کنید. با تشویق به جا و مناسب، زمینه تقویت اعتماد به نفس کودک را فراهم کرده و فضای اطمینان بخشی در خانه برای فرزند خود ایجاد کنید. به این ترتیب کودک دلیلی برای تمارض پیدا نمی‌کند.
در پایان به این نکته اشاره می‌کنیم که هر چند تربیت فرزندانی که دچار ناسازگاری و تمارض هستند سخت‌تر است، اما حتی سخت‌ترین نوع تمارض هم قابل درمان است. برای برطرف کردن مشکل تمارض فرزند خود، محبت و توجه به او را فراموش نکنید. این محبت و حمایت شماست که آینده فرزندتان را می‌سازد.
گروه آموزشی پژوهشی فرشید پاکذات
