شاید والدینی را دیده باشید که به بچه‌های خجالتی و گوشه گیری که تربیت کرده‌اند افتخار می‌کنند. چرا که خجالت و گوشه گیری کودک خود را به مودب بودن تعبیر می‌کنند. اما حقیقت این است که خجالت و گوشه گیری نشانه ادب نیست. خجالت موضوعی است که در آینده فرزند شما تاثیر منفی می‌گذارد. بنابراین در صورتی که به آینده فرزند خود اهمیت می‌دهید باید از همین امروز برای برطرف کردن آن اقدام کنید.
خجالت و گوشه‌گیری چیست؟
بیشتر کودکان در شرایط مختلف قدری احساس خجالت و کمرویی می‌کنند، اما کودکانی که این احساس را در تمام اوقات زندگی شان دارند، در معرض عوارض بلند مدت آن همچون تأثیر منفی بر رشد اجتماعی، افت آموزش و یادگیری، کاهش اعتماد به نفس و … قرار می‌گیرند .
کمرویی و خجالت یکی از مشکلات رفتاری کودکان می‌باشد که ظاهراً آزار دهنده نیست، اما استمرار یک اختلال رفتاری است که مانعی برای شکوفایی قابلیت‌ها، خلاقیت و ایفای مسئولیت‌های کودک می‌شود.
خجالت و کمرویی، نوعی اختلال رفتاری محسوب می‌شود که باید به زودی تشخیص داده شده و رفع شود. زیرا تأثیرات عمیق و ماندگار منفی در آینده‌ی فردی و اجتماعی کودک دارد. این حالت موجب آزار کودک شده و کم کم اعتماد به نفس او را کاهش داده و مشکلات رفتاری دیگری را به همراه خواهد آورد .
چرا کودک شما خجالتی شده است؟
به چه علت یا عللی کودکان کمرو و خجالتی می‌شوند؟ آیا این دسته از کودکان با همین ویژگی به دنیا می‌آیند؟ کمرویی یک صفت و ویژگی ارثی یا ژنتیکی نیست. یعنی سندرم کمرویی و استعداد برخی کودکان در ابتلا به آن، به معنای ارثی بودن کمرویی مثل رنگ چشم و پوست نیست.
بدیهی است که کودکان خجالتی، عموماً متعلق به والدینی هستند که خودشان هم خجالتی بوده‌اند، ولی این بدان معنی نیست که این قبیل کودکان، کمرویی را از طریق ژن‌های ناقل، از والدین خود به ارث برده‌اند، بلکه به این معناست که کمرویی را از آن‌ها یاد گرفته‌اند .
خجالتی بودن و کمرویی در کودکان رفتاری است اکتسابی، و محیط در ایجاد و شدت آن عامل بسیار مهمی است. با این حال تحقیقات روانشناسی کودکان، مجموعه‌ای از عوامل را در این زمینه در نظر می‌گیرند.
الگوگیری از خانواده
کمرویی کودک در خانه‌ای که پدر و مادر کمرو هستند، تقویت می‌شود. طبیعی است اگر بزرگتر‌ها، از حضور در اجتماع، صحبت کردن و برخورد با دیگران بیم داشته باشند، کودکان نیز به همین منوال تربیت می‌شوند، آن‌ها رفتارهای نزدیکان‌شان را الگو برداری می‌کنند .
مقایسه کودک با سایر کودکان
والدینی که مدام رفتار و حرکات کودک‌شان را با سایر کودکان می‌سنجند و دائماً او را با دوستانش مقایسه می‌کنند، ناخواسته زمینه‌ی خجالتی بودن کودک را مساعد می‌کنند. مخصوصاً اگر این مقایسه با بچه‌هایی باشد که کودک، قدرت هم گامی با آنان را نداشته باشد. مقایسه‌ی کودکان حتی با خواهر و برادرش هم آسیب رسان است .
توقع بیش از حد از کودک
والدین سخت گیر که توقعات زیاد و گاه نابجایی از فرزندان خود دارند، آگاه باشند که نتیجه این رفتار، کاهش اعتماد به نفس کودک و بروز کمرویی است. این کودکان تصور می‌کنند، مدام زیر ذره بین هستند و تمام اعمال و حرف‌هایی که می‌زنند به دقت و موشکافانه مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
ترس
در اغلب موارد تشخیص علت ترس کودک آسان نیست. ولی ترس کودک در هر زمینه‌ای که باشد (نگرانی از شکست یا مورد قضاوت قرار گرفتن یا…) در ایجاد و شدت کمرویی او بی تأثیر نیست. همچنین والدین حمایت‌گر با رفتارهای افراطی خود، ترس حضور در موقعیت‌های جدید را در دل فرزندانشان ایجاد می‌کنند.
تجربه‌های منفی گذشته
کودکانی که چندین شکست پی در پی را تجربه کرده‌اند، ممکن است، انزوا و دوری از جمع را برگزینند. آن‌هایی که از سوی اعضای خانواده و دوستان مورد انتقاد و سرزنش و تمسخر قرار می‌گیرند، دچار نوعی عدم برقراری ارتباط و کمرویی می‌شوند.
روابط اجتماعی
کودکانی که ارتباطات خانوادگی کمی دارند، از حضور در اجتماع امتناع می‌ورزند. همچنین نگرانی و مراقبت بیش از حد مادر و پدر، موجب می‌شود که کودک از بازی با دوستان، محروم شده و دامنه ی ارتباطات اجتماعی او کاهش یابد. اگر کودک احساس عدم امنیت و آرامش در روابطش داشته باشد، به سرعت گوشه گیری و انزوا را انتخاب می‌کند.
کمبودها
کمبود‌های کودک چه در حیطه‌ی توانایی‌های فردی‌اش باشند، مانند انواع معلولیت‌ها و کم توانایی‌ها و چه در زمینه‌ی خانوادگی مانند عدم حضور یکی از والدین به علت مرگ، طلاق و…، اعتیاد والدین، فقر، نا هنجاری‌های رفتاری اعضای خانواده و … از مهم‌ترین دلایل خجالتی شدن کودکان می‌باشد .
علائم خجالتی بودن کودکان چیست؟
برای درمان کمرویی و کمک به کودکان خجالتی، مهم‌ترین کار کسب اطمینان از وجود این خصیصه در وجود کودک است. برای رسیدن به این اطمینان باید علائم آن را شناخت. زیرا، کودکان گاهی در برخورد با نا شناخته‌ها، محتاطانه عمل می‌کنند که این مسئله نباید با کمرویی اشتباه گرفته شود .
بارز‌ترین نشانه‌ی کمرویی کودک، دوری از جمع و بی‌علاقگی نسبت به برقراری ارتباط با دیگران به ویژه افراد و دوستان جدید است. این کودکان، دوستان زیادی نداشته و تعداد همبازی‌هایشان اندک است. احساس اضطراب در سطوح خفیف تا شدید را تجربه می‌کنند و از فعالیت‌های گروهی گریزانند. علائم جسمی نظیر لکنت زبان، داشتن نگاه گریزان و رو به پایین، عبوس بودن و کمتر لبخند زدن در این کودکان به وضوح دیده می‌شود. همچنین در سنین پایین‌تر، مکیدن انگشت هم قابل مشاهده است .
چگونه با کودکان خجالتی برخورد کنیم؟
اساس درمان کمرویی، تغییر در شیوه ی زندگی کودک و رفتار با اوست. و این میسر نمی‌شود مگر در سایه ی تغییر در شیوه تفکر، باورها و نظام ارزشی والدین .
خجالت در کودکان موضوعی است که باید به کمک پدر و مادر حل شود، زیرا ادامه این رفتار در آینده کودک تأثیر منفی زیادی بر جای می‌گذارد. مشکلاتی از قبیل بیکاری، اعتیاد، سوء رفتارهای اجتماعی و… در ارتباط مستقیم با اختلالات دوران کودکی هستند .
با شناخت علل این رفتار در کودکان می‌توان به او کمک کرد، بدون اینکه خودش متوجه شود، کمتر احساس خجالت کند. در این زمینه همانطور که تأکید شد، نقش والدین به عنوان مددرسان، بسیار پر رنگ است.
اولین گام در مسیر درمان، پذیرش کودک خجالتی است. کودک خود را آن طور که هست بپذیرید، نه آن طور که دوست داشتید و انتظار داشتید، باشد .
اطمینان داشته باشید با نثار عشق خود به فرزندتان، او می‌تواند خود را باور کند و بر ترس‌هایش غلبه نماید. مواردی که در ادامه یاد آور می‌شویم، در این جهت بسیار مفید هستند .
الگو‌های خوبی باشید
کودکان از والدین خود الگو می‌گیرند، پس لازم است طوری رفتار کنید که موجب تقویت کمرویی در کودک نشوید .
صحبت کردن با کودک
بچه‌ها معمولاً احساسات خود را نمی‌شناسند، از هر فرصتی برای صحبت کردن درباره‌ی احساساتش استقبال کنید. صحبت کردن در مورد موقعیت‌ها، امکان ارزیابی شرایط جدید را به فرزندتان می‌دهد. مثلاً بگویید: “فکر می‌کنی، چه اتفاقی می‌افتد اگر با آن پسر بچه بازی کنی؟ ”
تقویت توانایی‌های فردی
تا می‌توانید اعتماد به نفس کودک را از راه‌های مختلف تقویت کنید. آموزش مهارت‌های متناسب با سن کودک، در تقویت روحیه و اعتماد به نفس و انگیزه او بسیار اهمیت دارد .
تشویق
هر موفقیتی را که در موقعیت‌های اجتماعی کسب می‌کند، تشویق کنید. برای او ارزش قائل شوید و هر پیشرفت کوچک او را تحسین نمایید .
برچسب نزنید
خجالتی بودن کودک را امری غیرطبیعی و مهم جلوه ندهید و به زبان ساده، بزرگش نکنید. از انگ زدن به کودک بپرهیزید. در حضور خودش از گفتن جملاتی شبیه “او را ببخشید، کمی خجالتی است” خودداری کنید. از کمرویی او در جمع حرفی به میان نیاورید. کودکان خجالتی بیش از قضاوت‌های منفی، به قضاوت‌های مثبت محتاج‌اند .
کودکتان را از قبل برای محیط ناآشنا آماده کنید
پیش از آنکه فرزندتان را به جمع دیگران ببرید، برایش توضیح دهید تا خود را آماده کند و دچار اضطراب نشود .از او در محیط‌های ناآشنا، حمایت کنید و با مهربانی و آرامش او را به جمع دیگران به ویژه کودکان ببرید. البته به هیچ عنوان او را مجبور به برقراری ارتباط نکنید .
حامی خجالت او نباشید
ثبت نام نکردن کودک در کلاس ورزش به این بهانه که او خجالتی است، موضوع را بد‌تر می‌کند. باید با برقراری روابط مناسب با دیگران، ارتباط صحیح را به بیاموزید. اجازه ندهید کمرویی کودکتان شما را نیز منزوی کند. مسئولیت‌هایی به او بسپارید تا او را با جامعه‌ی پیرامونش مرتبط کند. مثل خرید برخی مایحتاج خانه .
بازی با کودک
از بازی با کودکان غافل نشوید. بازی با کودکان، آموزش غیرمستقیم بسیار مؤثری خواهد بود. صمیمی شدن با کودک سبب می‌شود به مرور اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند .
تجربیات جدید را ملموس کنید
به عنوان مثال، قبل از شروع مدارس می‌توانید با کودک خود به محوطه‌ی مدرسه بروید و زمانی را با هم در کلاس‌‌ها و محوطه بگذرانید، تا ترس و هیجان او کمتر شود .
در مورد کودک خردسال، در محیط‌های جدید کنارش باشید و با مشارکت در بازی کودکان، فضای ارتباط بچه‌ها را گرم و صمیمی کنید. یا زمانی که کودک از ارتباط با کودکان دیگر واهمه دارد، مکالمه را با کودک دیگر آغاز کنید و وقتی که یخ رابطه باز شد، کودک خجالتی خود را وارد صحبت نمایید .
نمایش بازی کنید
با کودک خود نمایش بازی کنید. گفتن و انجام دادن کارهایی که برای او سخت به نظر می‌رسد، را با هم تمرین کنید. کمکش کنید تا کارهایی را در زمانی که اعضای خانواده و دوستان و فامیل دور هم جمع هستند انجام دهد. به گونه‌ای او را مشارکت دهید .
با دانستن این نکات و تلاش برای رعایت آن‌ها، می‌توانید کودک را از آسیب‌های این اختلال محفوظ بدارید. خجالتی بودن کودک حتی اگر رفتاری ذاتی باشد، قرار نیست در طول زندگی او ادامه یابد و بصورت مانعی درونی، همواره او را از دستیابی به موفقیت‌هایش باز دارد .
با حمایت شما والدین در شناخت علل و ریشه‌های این اختلال و همراهی با کودک در برطرف نمودن آثار فردی و اجتماعی این مسئله، موجب بهبودی و جایگزین کردن رفتارهای صحیح در فرزندتان شوید. با آموزش مهارت‌های اجتماعی که شامل آموزش‌های جسارت ورزی، افزایش اعتماد به نفس و مهارت‌های ارتباطی می‌شود، انگیزه لازم جهت برقراری روابط مؤثر در جهت رشد و بالندگی و پیشرفت‌های آینده ی او، به خوبی فراهم می‌شود.
فرشید پاکذات
