آیا تا به حال شده به فرزند خود بگویید برای انجام کاری عجله کند و واکنشی از او ندیده باشید؟ این رفتار نشانه کوتاهی فرزند شما نیست. علت این بی‌توجهی عدم درک مفهوم زمان توسط کودک است. در این مقاله درباره درک مفهوم زمان توسط کودک توضیح می‌دهیم. در ادامه شیوه درست صحبت کردن با کودک برای درک منظور شما را می‌آموزید.
بی‌توجهی کودک به زمان، نشانه بی‌ادبی او نیست!
آیا برای شما پیش آمده که وقتی صبح دیر از خواب بیدار شدید به فرزندتان بگویید عجله کند تا مدرسه‌اش دیر نشود، اما واکنشی از او نبینید؟ یا مثلا اتفاق افتاده که خودتان عجله دارید و از او می‌خواهید زودتر کارهایش را انجام دهد، ولی می‌بینید که تغییری در رفتار کودک ایجاد نشده و او با همان سرعت همیشگی مشغول انجام کارهاست؟
برخی والدین در این لحظه عصبانی، ناراحت و یا متعجب می‌شوند و فکر می‌کنند، فرزندشان با آن‌ها لج کرده، یا دلش نمی‌خواهد به مدرسه برود یا نسبت به حرف والدینش بی‌توجه است. در حالی که واقعا اینطور نیست. این رفتار به علت کامل نشدن درک مفهوم زمان توسط کودک است.
درک مفهوم زمان توسط کودکان چگونه است؟
درک مفهوم زمان توسط کودک با درکی که والدین از مفهوم زمان، وقت و فرصت دارند کاملا متفاوت است. کودکان تصوری از زمان و مدت آن ندارند و تفاوت بین سی ثانیه، ده دقیقه و یک ساعت برای آن‌ها نامفهوم است. کودکان از 4 الی 5 سالگی به بعد شروع به درک مفهوم زمان می‌کنند. البته درک مفهوم زمان توسط کودک نیاز به وقت دارد و این درک به مرور کامل می‌شود.
با دانستن این نکته که آنچه شما از زمان در ذهن خود دارید بسیار گسترده‌تر و متفاوت‌تر از آن چیزی است که در ذهن کودک وجود دارد، می‌توانید علت برخی رفتاری‌ها و بی‌توجهی‌های کودکان را تشخیص دهید. عجله و انتظار برای کودکان مفاهیم روشن و واضحی نیستند. کودکان فقط از تغییر رفتار و حالات والدین متوجه بوجود آمدن شرایط ویژه می‌شوند.
گاهی تمام ادراک یک کودک از مفهوم زمان، انتظار و… در یک کلمه خلاصه می‌شود: «وقتی». یعنی کودک می‌تواند جملاتی مشابه: «وقتی از خواب بیدار شدی»، «وقتی بابا به خانه آمد» یا «وقتی به خرید رفتیم» را متوجه شود. بنابراین برای درک مفهوم زمان توقع بیشتری از کودک خود نداشته باشید. یعنی مثلا اگر به او بگویید: «دیروز، هفته گذشته، فردا، نیم ساعت دیگه، سه ماه آینده و…» در ذهن یک کودک 2 الی 3 ساله، اینها مفاهیمی مبهم هستند که هیچ دریافتی از آن‌ها در ذهن او شکل نگرفته است.
برای همین وقتی به او می‌گویید: «تا نیم ساعت دیگه غذا حاضره و برات می‌کشم»، او همچنان به گریه کردن ادامه می‌دهد و یا شروع به غر زدن می‌کند. زیرا کودک از انتظار، تصویری در ذهن ندارد و گذشته و آینده برایش گنگ و ناشناخته است. به همین خاطر می‌توانید یک سری آموزش‌های مقدماتی برای درک مفهوم زمان توسط کودک را آغاز کنید.
آموزش‌های مقدماتی برای درک مفهوم زمان توسط کودک
برای آموزش فواصل زمانی و کمک به درک مفهوم زمان توسط کودک، باید رده‌ی سنی کودک را در نظر گرفت و بر اساس آن، نوع آموزش و کلماتی که استفاده می‌کنید را انتخاب کنید. از آنجایی که زمان، برای کودک چیزی نیست که قابل لمس و حس کردن باشد، آموزش آن باید به سادگی انجام شود تا برای کودک قابل درک شود.
کودکان در 3 سالگی با مفهوم گذشته و آینده نزدیک هنوز ناآشنا هستند و فقط کلمات «قبل» و «بعد» را درک می‌کنند. مثلا این جمله: «اول غذا می‌خوریم، بعد میریم بازی» برای کودک قابل درک است. در 4 سالگی باز هم فاصله زمانی را به خوبی درک نمی‌کند، بنابراین جمله‌ی «تا یک ساعت دیگه ناهار می‌خوریم» برای کودک قابل فهم نیست و بهتر است گفته شود: «وقتی بابا اومد، همگی ناهار می‌خوریم». به عنوان مثالی دیگر، جمله‌ی «بعد از خرید میریم خونه مادر بزرگ»، برای او قابل فهم‌تر است تا جمله‌ی «چند ساعت دیگه به خونه مادربزرگ میریم».
با ورود به مهد کودک و آشنایی با فصل‌ها و تغییرات آن‌ها و همچنین توجه به والدین نسبت به اعلام ساعت، درک مفهوم زمان توسط کودک هر چه بیشتر کامل می‌شود.
۵ راهکار ساده برای افزایش درک مفهوم زمان توسط کودک
در ادامه ۵ راهکار ساده و عملی برای افزایش درک مفهوم زمان توسط کودک آموزش داده می‌شود.
۱- ساده‌سازی مفهوم زمان
یکی از روش‌های آموزش به کودکان این است که مفهومی پیچیده مانند زمان را به صورت ساده‌سازی شده و عینی به او نشان دهید. مثلاً با انگشتان دست ساعت را نشان دهید و گذشت زمان را با کمتر شدن تعداد انگشتان یادآور شد.
۲- آموزش فواصل زمانی با نشانه‌ها
می‌توانید در فواصل زمانی مختلفی دست او را گرفته و تغییرات روز را به او نشان دهید. مثلا برای اینکه مفهوم شب را به او آموزش دهید، می‌توانید به او بگویید: «وقتی ستاره ها بیرون می‌آیند، شب شده است» یا برای اینکه کودک متوجه شود منظور شما از «عصر» چه زمانی‌ست می‌توانید اینطور به او بگویید: «عصرها هوا خنک‌تر می‌شود و می‌توانیم به پارک برویم». به این ترتیب وقتی به پارک رفتید کودک متوجه می‌شود الان عصر است.
۳- ساختن یک تقویم مخصوص برای کودک
ساختن یک تقویم مخصوص برای کودک، بسیار کمک کننده است. می‌توانید روزهای هفته را با رنگ‌های گوناگون نشان دهید. از برچسب‌های جذاب و مورد علاقه کودک، متناسب با مناسبت‌ها برای مشخص کردن روزهای تولد، تعطیلات، جشن‌ها یا مهمانی‌ها و… استفاده کنید و به کودک یاد دهید با شمارش روزهای باقی مانده یا خط زدن آن‌ها، روز خاص مورد نظر خود را حدس بزند و برای آن صبر کند.
۴- ساختن زنجیره‌ی شمارش
ساختن زنجیره‌ی شمارش هم می‌تواند ایده‌ی جذابی باشد. با مقداری کاغذ رنگی و چسب، یک زنجیره از حلقه‌های رنگی بسازید. مناسبت مورد نظر و مورد علاقه کودک را با رنگی متفاوت و جلوه‌ای زیباتر مشخص کرده و این زنجیره را به دیوار اتاقش بچسبانید. کودک با گذشت هر روز می‌تواند یک حلقه را خارج یا پاره کند. این گونه زمان انتظار برای روز مورد نظر، جذاب‌تر و در عین حال ساده‌تر می‌شود.
۵- استفاده از کتاب‌های آموزشی
کتاب در هر زمینه‌ای می‌تواند به کمک شما بیاید. با خرید و تهیه‌ی کتاب‌های مرتبط که در مورد روزهای هفته و ساعت و زمان، آموزش دارند و خواندن آن‌ها برای کودک، مفهوم زمان عینی‌تر می‌شود.
برای آموزش انتظار به کودک، مثلاً برای به دنیا آمدن خواهر یا برادر جدید، به جای گفتن اینکه «خواهر یا برادرت ۷ ماه دیگر به دنیا می‌آید»، می‌توانید بگویید: «وقتی هوا سرد شد و برف بارید، نی نی کوچولو به دنیا می‌آید» یا «وقتی تابستان شد و تو لباس آستین کوتاه پوشیدی، خواهر یا برادر کوچولو به دنیا می‌آید».
در کنار همه آموزش‌ها، انتظارتان از کودک باید با مراحل رشد او هماهنگ باشد و صبر داشته باشید. درک مفهوم زمان توسط کودک ممکن است تا ۸ سالگی هم با درکی که شما از مفهوم زمان دارید بسیار متفاوت باشد. بنابراین اگر رفتار کودک درباره زمان با شما متفاوت بود، او را سرزنش نکنید.
گروه آموزشی پژوهشی فرشید پاکذات
